Depressiepreventie

 

 Effectiviteit

In de afgelopen jaren is er veel beleid ontwikkeld gericht op depressiepreventie, zo zijn er landelijke campagnes, activiteiten gericht op beroepsgroepen en op risicogroepen. Bekende risicogroepen voor het ontwikkelen van een depressie zijn pas bevallen moeders, huisartspatiënten met depressieklachten, jongeren: in het algemeen, kinderen van ouders met psychische problemen (KOPP), kinderen van verslaafde ouders (KVO) en ROC leerlingen, werknemers in stressvolle beroepen, chronisch zieken en mantelzorgers (Nuijen & van Bon-Martens, 2018). Er zijn verschillende typen interventies gericht op depressiepreventie. Enkele voorbeelden zijn cognitieve gedragstherapie (CGT) en gesprekstherapieën, die zowel individueel als in groepen aangeboden wordt, zelfhulpoefeningen via e-health en m-health tools (via smartphones) en zogenaamde 'blended interventions': ondersteuning via een therapeut in combinatie met e-health of m-health. Hieronder worden recente reviews en meta-analyses beschreven waarin de effectiviteit van depressiepreventie voor verschillende doelgroepen onderzocht is.

 Pas bevallen moeders

Zelfhulpinterventies voor pas bevallen moeders zijn effectief in het behandelen van een postnatale depressie. Dit blijkt uit een meta-analyse van Lin en collega’s die negen gerandomiseerde gecontroleerde studies (RCT’s) omvatte (Lin et al., 2018). De interventies betreffen CGT of andersoortige therapie die telefonisch of via internet aangeboden worden. De moeders in de behandelgroep hadden na afloop van de interventie minder depressieve symptomen dan de moeders in de controlegroep met een Hedges’g effectmaat van -1,08 (95%BI -1,61- -0,55), wijzend op een groot effect. Voor de preventie van depressie waren er geen significante verschillen tussen de behandelgroep en de controlegroep.

 Huisartspatiënten

Interventies in de huisartspraktijk tonen een klein effect om depressie te voorkomen. Het gestandaardiseerd gemiddeld verschil was -0,163 (95%BI -0,256 - -0,070). Dit is gevonden in een meta-analyse van 13 RCT’s die in de huisartsenpraktijk werden uitgevoerd (Conejo-Ceron et al., 2017). De interventies betroffen vooral CGT en psychoeducatie, dat wil zeggen voorlichting en advies op het gebied van depressie.

 Chronisch zieken

Psychologische ondersteuning zoals via CGT, motiverende gespreksvoering en stress management zijn effectief in de preventie van depressie en het verbeteren van de mentale gezondheid van patiënten met chronisch hartfalen. Er werd geen effect gezien op angstklachten. Dit blijkt uit een meta-analyse van interventies in 29 studies (Jiang et al., 2018). Patiënten in de behandelgroep ervaarden minder depressieve klachten dan in de controlegroep (gemiddeld verschil -7,53 op kwaliteit van leven (95%BI -12,83 - -2,23). Naarmate de tijd verstreek na afloop van de interventie verdween het verschil tussen beide groepen. Ook in een studie onder patiënten met coronaire hartziekten werd gevonden dat psychologische interventies effectief zijn in het verbeteren van de psychische gezondheid (Richards et al., 2017).

 Werknemers

Verpleegkundigen werkzaam in de eerste lijn ervaren een hoge werkdruk, veel stress en hebben een hoog risico op depressie. Verschillende malen zijn interventies onderzocht die tot doel hebben de psychische gezondheid van verpleegkundigen te bevorderen. In een systematische review is het bewijs van effectiviteit van zeven studies samengevat (Duhoux et al., 2017). Alle studies rapporteerden een positief effect op de psychische gezondheid en dan in het bijzonder op het voorkomen van een burn-out en stress. Omdat de kwaliteit van de studies te wensen overliet, is aanvullend bewijs nodig om deze bevindingen te bevestigen.

In een review met betrekking tot werknemers in het algemeen werd gevonden dat CGT effectief is in het voorkomen van psychische problemen zoals depressie (Joyce et al., 2016). Twintig studies werden in deze meta-analyse betrokken.

 Jongeren

Verscheidene reviews en meta-analyses zijn uitgevoerd naar de effectiviteit van depressiepreventie bij jongeren. Zo is er een toenemend aantal mobiele apps voor jongeren met psychische gezondheidsklachten. In een systematische review naar mobiele apps worden 15 apps beschreven in 24 artikelen (Grist et al., 2017). Slechts twee van die artikelen betreffen RCT’s. In deze twee RCT’s werd geen significant effect gevonden tussen de behandel- en controlegroep. In een andere review zijn de effecten van interventies via internet en smartphone onderzocht (Ebert et al., 2017). Wat betreft geïndiceerde preventie van depressie werd in drie studies bewijs gevonden van effectiviteit en een significant lagere incidentie in de interventiegroep. Voor universele en selectieve preventie waren nog te weinig studies verricht om definitieve conclusies te geven. Ook Pospos en collega’s hebben een systematische review gedaan naar de preventie van burn-out, depressie en zelfdoding door applicaties via internet en mobiele telefoon. Ook deze auteurs vinden dat er weinig onderzoek gedaan is naar de effectiviteit hiervan (Pospos et al., 2018).

 In een meta-analyse die 36 studies omvatte werd de effectiviteit van CGT voor geïndiceerde of selectieve preventie van depressie voor hoogrisico jongeren onderzocht (Rasing et al., 2017). Kort na de interventie was er een klein effect, Cohen’s d -0,25 (95% BI -0,38 - -0,12), zichtbaar op het voorkomen van een depressie maar dit effect was verdwenen na 3 tot 6 (18 studies) en op 12 maanden (12 studies) na de interventie.

Naast CGT kan psychoeducatie helpen voor een beter begrip hiervan, bij het signaleren van symptomen en het communiceren hierover. Programma’s zijn er in diverse vormen zoals groepsgerichte interventies, een internetinterventie en in spelvorm. Deze interventies zijn onder andere gericht op het oplossen van problemen, goed slapen en hoe om te gaan met sombere gevoelens. Bevan Jones en collega’s reviewden psychoeducatie voor de preventie van depressie bij jongeren en includeerden hiervoor 15 studies (Bevan Jones et al., 2017).  De auteurs concluderen dat psychoeducatie zeker lijkt te helpen bij preventie en behandeling van depressie maar dat er nog te weinig studies zijn voor sterk bewijs hiervoor. Bovendien zijn de gevonden studies in deze review zeer uiteenlopend van aard en is het daarom moeilijk om algemene conclusies te trekken.

 Mantelzorgers

De zorg voor chronisch zieken kan veeleisend zijn en leiden tot lichamelijke en psychische klachten bij de mantelzorgers. Mindfulness kan leiden tot minder klachten van depressie, angst en stress bij mantelzorgers, zo blijkt uit een systematische review van 14 studies (Li et al., 2016).

 Kosteneffectiviteit (in € 2017)

Verscheidene publicaties laten zien dat interventies gericht op depressiepreventie kosteneffectief (bij een drempelwaarde lager dan € 20.000/QALY) of zelfs kostenbesparend kunnen zijn. In alle onderstaande economische evaluaties werd de interventie vergeleken met geen interventie (niets doen) of standaardzorg. Details van de gevonden studies worden gepresenteerd in een tabel. Daarnaast wordt de Incrementele Kosteneffectiviteitsratio ICER van de basisanalyse

Werknemers

Evans-Lacko en collega’s (Evans-Lacko et al., 2016) hebben de kosteneffectiviteit van screening van Duitse werknemers op depressieve klachten met aansluitend behandeling hiervan onderzocht in een hypothetisch cohort werknemers. De resultaten hebben ze omgerekend naar alle Duitse werknemers. De ICER van screening en behandeling met CGT bedraagt € 23.850 per gewonnen QALY (Evans-Lacko, 2016). Deze cijfers zijn gebaseerd op het gezondheidszorgperspectief. Als het perspectief van de werkgever wordt aangehouden en dus de vermeden kosten door verminderd ziekteverzuim worden meegenomen dan is de interventie kostenbesparend. Kosten en effecten werden gedisconteerd met 3,4%, volgens de Duitse richtlijnen. Een kortere of langere gekozen tijdshorizon in de sensitiviteitsanalyse had weinig effect op de ICER. Een cost-effectiveness acceptability curve (CEAC), de kans dat de interventie bij een gegeven drempelwaarde kosteneffectief is, is niet beschreven.

 Chronische zieken

Screening op depressieve klachten van patiënten met kanker met aansluitend behandeling met psychoeducatie door een gespecialiseerde verpleegkundige is kosteneffectief, met een bijbehorende ICER van € 15.883 per gewonnen QALY (Walker et al., 2014). Deze studie betrof een hypothetisch cohort van volwassen patiënten met alle vormen van kanker en werd uitgevoerd in de UK. De effectiviteit van screening en behandeling op de preventie van depressie was gebaseerd op eerder uitgevoerde trials. Het gezondheidszorgperspectief werd hier aangehouden. De kosten en effecten werden gedisconteerd met 3,5%. Variatie van de inputparameters in een sensitiviteitsanalyse had weinig effect op de gevonden ICER.  Bij een drempelwaarde van € 27.000 was de kans op kosteneffectiviteit hoger dan 99% (CEAC).

 Huisartspatiënten

Een lichte vorm van psychologische ondersteuning in de huisartsenpraktijk bij patiënten met licht depressieve klachten is kostenbesparend, zowel vanuit het maatschappelijke als vanuit het gezondheidszorg perspectief. Dit blijkt uit een trial onder 363 personen met depressieve klachten en aansluitend een economische evaluatie die in Nederland is uitgevoerd (Smit et al., 2006). Omdat de tijdshorizon in de studie niet verder reikte dan een jaar is er niet gedisconteerd. In de sensitiviteitsanalyse bleken de resultaten robuust. Bij een drempelwaarde van € 20.000 was de kans op kosteneffectiviteit hoger dan 80% (CEAC).

 Ouderen

Een internetinterventie gecombineerd met ondersteuning van een therapeut voor mensen ouder dan 60 jaar met depressieve klachten is kosteneffectief. De ICER in deze economische evaluatie was  € 2503 per gewonnen QALY. Dit blijkt uit een trial met een economische evaluatie volgens het gezondheidsperspectief die is uitgevoerd in Australië (Titov et al., 2015). Omdat ook hier de tijdshorizon in de studie niet verder reikte dan een jaar is er niet gedisconteerd. In de sensitiviteitsanalyse bleken de resultaten robuust. Bij een drempelwaarde van € 28.500 was de kans op kosteneffectiviteit hoger dan 95% (CEAC).

 Jongeren

Een groepsgerichte Cognitieve Gedragstherapie, uitgevoerd in de US onder jongeren met een hoog risico op depressie bleek kosteneffectief (Lynch et al., 2005). Het ging om jongeren van ouders met een psychiatrische stoornis. De gevonden ICER was € 11.767 per gewonnen QALY. Ook hier betrof het een RCT waar een economische evaluatie aan verbonden werd. Het gezondheidszorgperspectief werd aangehouden. Vanwege de korte tijdsperiode waarover kosten en effecten zijn berekend was discontering niet nodig. In deze studie was de kans op kosteneffectiviteit 75% als een beleidsmaker bereid is € 24 te betalen voor een depressievrije dag. Twee Australische studies met als interventie psychologische ondersteuning werden uitgevoerd onder schoolgaande jongeren, eveneens volgens een gezondheidszorg perspectief. Universele depressiepreventie was kosteneffectief met een ICER van € 4190 per vermeden DALY (Lee et al., 2017). Geïndiceerde preventie had een ICER van € 11.144 per vermeden DALY. In een andere studie waarin screening van schoolgaande jongeren op depressieve klachten en aansluitend een psychologische interventie werd aangeboden was de ICER   € 3078 per vermeden DALY (Mihalopoulos et al., 2012). De kans op kosteneffectiviteit werd in beide Australische studies niet berekend. In de twee studies werden kosten en effecten met 3% gedisconteerd. In alle drie de studies bleken de resultaten in de sensitiviteitsanalyse robuust.

 

Tabel Samenvatting resultaten economische evaluaties

Auteur	Doelgroep	Interventie	Perspectief	Discontering1	ICER (€2017)
Evans-Lacko	werknemers	screening en behandeling	gezondheidszorg / werkgever	3,4%	23.850 / kostenbesparend
Walker	kankerpatiënten	screening en psychoeducatie	gezondheidszorg	3,5%	15.883
Smit	huisartspatiënten	psychologische ondersteuning	gezondheidszorg / werkgever	-	kostenbesparend
Titov	ouderen	CGT en internetondersteuning	gezondheidszorg	-	2.503
Lynch	KOPP	CGT	gezondheidszorg	-	11.767
Lee	schoolgaande jongeren	psychologische ondersteuning: universeel / geïndiceerd	gezondheidszorg	3%	4.190 / 11.144
Mihapoulos	schoolgaande jongeren	screening en psychologische ondersteuning	gezondheidszorg	3%	3.078

¹ Het terugrekenen van kosten en effecten met een vast percentage naar een basisjaar, CGT=Cognitieve Gedragstherapie, KOPP=kinderen van ouders met een psychiatrische stoornis

 Figuur: Incrementele Kosteneffectiviteitsratio (ICER) voor de basisschatting in de studies

Referenties

Bevan Jones R, Thapar A, Stone Z, Thapar A, Jones I, Smith D, Simpson S. Psychoeducational interventions in adolescent depression: A systematic review. Patient education and counseling, 2017.

Conejo-Ceron S, Moreno-Peral P, Rodriguez-Morejon A, Motrico E, Navas-Campana D, Rigabert A, Martin-Perez C, Rodriguez-Bayon A, Ballesta-Rodriguez MI, Luna JD, Garcia-Campayo J, Roca M, Bellon JA. Effectiveness of Psychological and Educational Interventions to Prevent Depression in Primary Care: A Systematic Review and Meta-Analysis. Annals of family medicine, 2017;15:262-71.

Duhoux A, Menear M, Charron M, Lavoie-Tremblay M, Alderson M. Interventions to promote or improve the mental health of primary care nurses: a systematic review. Journal of nursing management, 2017;25:597-607.

Ebert DD, Cuijpers P, Munoz RF, Baumeister H. Prevention of Mental Health Disorders Using Internet- and Mobile-Based Interventions: A Narrative Review and Recommendations for Future Research. Frontiers in psychiatry, 2017;8:116.

Evans-Lacko S, Koeser L, Knapp M, Longhitano C, Zohar J, Kuhn K. Evaluating the economic impact of screening and treatment for depression in the workplace. Eur Neuropsychopharmacol, 2016;26:1004-13.

Grist R, Porter J, Stallard P. Mental Health Mobile Apps for Preadolescents and Adolescents: A Systematic Review. Journal of medical Internet research, 2017;19:e176.

Jiang Y, Shorey S, Seah B, Chan WX, Tam WWS, Wang W. The effectiveness of psychological interventions on self-care, psychological and health outcomes in patients with chronic heart failure-A systematic review and meta-analysis. International journal of nursing studies, 2018;78:16-25.

Joyce S, Modini M, Christensen H, Mykletun A, Bryant R, Mitchell PB, Harvey SB. Workplace interventions for common mental disorders: a systematic meta-review. Psychological medicine, 2016;46:683-97.

Lee YY, Barendregt JJ, Stockings EA, Ferrari AJ, Whiteford HA, Patton GA, Mihalopoulos C. The population cost-effectiveness of delivering universal and indicated school-based interventions to prevent the onset of major depression among youth in Australia. Epidemiology and psychiatric sciences, 2017;26:545-64.

Li G, Yuan H, Zhang W. The Effects of Mindfulness-Based Stress Reduction for Family Caregivers: Systematic Review. Archives of psychiatric nursing, 2016;30:292-9.

Lin PZ, Xue JM, Yang B, Li M, Cao FL. Effectiveness of self-help psychological interventions for treating and preventing postpartum depression: a meta-analysis. Archives of women's mental health, 2018.

Lynch FL, Hornbrook M, Clarke GN, Perrin N, Polen MR, O'Connor E, Dickerson J. Cost-effectiveness of an intervention to prevent depression in at-risk teens. Archives of general psychiatry, 2005;62:1241-8.

Mihalopoulos C, Vos T, Pirkis J, Carter R. The population cost-effectiveness of interventions designed to prevent childhood depression. Pediatrics, 2012;129:e723-30.

Nuijen J, van Bon-Martens M. Zicht op depressie: de aandoening, preventie en zorg. Utrecht: Trimbos Instituut, 2018.

Pospos S, Young IT, Downs N, Iglewicz A, Depp C, Chen JY, Newton I, Lee K, Light GA, Zisook S. Web-Based Tools and Mobile Applications To Mitigate Burnout, Depression, and Suicidality Among Healthcare Students and Professionals: a Systematic Review. Academic psychiatry : the journal of the American Association of Directors of Psychiatric Residency Training and the Association for Academic Psychiatry, 2018;42:109-20.

Rasing SPA, Creemers DHM, Janssens J, Scholte RHJ. Depression and Anxiety Prevention Based on Cognitive Behavioral Therapy for At-Risk Adolescents: A Meta-Analytic Review. Frontiers in psychology, 2017;8:1066.

Richards SH, Anderson L, Jenkinson CE, Whalley B, Rees K, Davies P, Bennett P, Liu Z, West R, Thompson DR, Taylor RS. Psychological interventions for coronary heart disease. The Cochrane database of systematic reviews, 2017;4:Cd002902.

Smit F, Willemse G, Koopmanschap M, Onrust S, Cuijpers P, Beekman A. Cost-effectiveness of preventing depression in primary care patients: randomised trial. Br J Psychiatry, 2006;188:330-6.

Titov N, Dear BF, Ali S, Zou JB, Lorian CN, Johnston L, Terides MD, Kayrouz R, Klein B, Gandy M, Fogliati VJ. Clinical and cost-effectiveness of therapist-guided internet-delivered cognitive behavior therapy for older adults with symptoms of depression: a randomized controlled trial. Behavior therapy, 2015;46:193-205.

Walker S, Walker J, Richardson G, Palmer S, Wu Q, Gilbody S, Martin P, Hansen CH, Sawhney A, Murray G, Sculpher M, Sharpe M. Cost-effectiveness of combining systematic identification and treatment of co-morbid major depression for people with chronic diseases: the example of cancer. Psychological medicine, 2014;44:1451-60.